W obrębie kończyny dolnej zespoły bólowe spowodowane uciskiem nerwów obwodowych występują rzadziej w porównaniu z kończyną górną. Ich charakter zależy od poziomu i rodzaju uszkodzonych włókien. W przypadku uszkodzenia włókien czuciowych pacjent odczuwa piekący ból, drętwienie lub parastezje z obszaru unerwienia uszkodzonego nerwu. Skutkiem ucisku włókien ruchowych jest osłabienie siły mięśniowej a nawet zanik mięśni. Inne włókna, przewodzące bodźce układu autonomicznego, w przypadku ich uszkodzenia powodują zaburzenia odczuwania temperatury, odżywienia skóry do utraty owłosienia włącznie.
Przyczyny powstania zespołów uciskowych kończyny dolnej
Objawy bólowe wynikające z podrażnienia nerwów najczęściej spowodowane są uciskiem na ich przebiegu. Może to następować przez różnorodne czynniki, takie jak urazy, przeciążenie – w wyniku nadmiernych ćwiczeń, nieprawidłowe ułożenie ciała podczas siedzenia czy spania, mogą powstać na podłożu zmian zwyrodnieniowych w stawie biodrowym czy przez nieprawidłowo założony gips.
Diagnoza choroby i przebieg leczenia
Diagnoza zespołów uciskowych nerwów w obrębie kończyny dolnej opiera się przede wszystkim na badaniu klinicznym oraz również testach neurologicznych oraz badaniach obrazowych: zdjęcia rentgenowskie, badania ultrasonograficzne (USG), rezonans magnetyczny (MRI) oraz tomografia komputerowa (CT). Pomocne mogę też być dokładniejsze badania elektrofizjologiczne oceniające funkcję nerwu.
Leczenie zwykle zaczyna się od terapii zachowawczej, która obejmuje leki przeciwzapalne, fizjoterapię, a także zmiany w stylu życia, takie jak unikanie długotrwałego siedzenia czy zbyt intensywnych ćwiczeń obciążających staw biodrowy.
W przypadkach, gdy terapia zachowawcza nie przynosi ulgi, możliwe jest miejscowe podanie sterydów lub leczenie biologiczne, która ma na celu zmniejszenie stanu zapalnego i bólu w okolicy nerwu. W skrajnych przypadkach, gdy objawy są bardzo nasilone i utrudniają codzienne funkcjonowanie, rozważana jest interwencja chirurgiczna, która ma na celu uwalnianie ucisku na nerw.
Najczęściej spotykane zespoły uciskowe nerwów w obrębie kończyny dolnej
Ucisk nerwu skórnego bocznego uda (zespół Bernhardta-Rotha, Meralgia z parestezjami)
Objawia się zaburzeniami czucia bocznej i przedniej powierzchni uda, którym może towarzyszyć pieczenie i ból. Objawy częściej dotykają mężczyzn, mogą występować obustronnie.
Czynniki predysponująco to: nadmierny ucisk zewnętrzny uda – stosowanie odzieży uciskowej czy pasów przepuklinowych, ale również otyłość i ciąża.
Przyczyną jest ucisk nerwu skórnego bocznego w okolicy więzadła pachwinowego. Podczas badania dolegliwości nasilają się podczas przeprostu stawu biodrowego, a zmniejszają się podczas jego zgięcia.
Leczenie powinno polegać na unikaniu w miarę możliwości czynników predysponujących, stosowaniu leków przeciwzapalnych lub w ostateczność operacyjnym odbarczeniu nerwu
Ucisk nerwu biodrowo- pachwinowego i zasłonowego
Może być wynikiem intensywnych ćwiczeń i przerostu mięśni jamy brzusznej. Objawy mogą występować u łyżwiarzy, rolkarzy, u osób uprawiających squasha – po zbyt intensywnym treningu
Ból lokalizuje się w obrębie przyśrodkowej części uda, może nasilać podczas przeprostu stawu biodrowego. Leczenie jest zwykle zachowawcze
Ucisk nerwu kulszowego (zespół mięśnia gruszkowatego)
Dolegliwości wynikają z ucisku nerwu kulszowego w obrębie mięśnia gruszkowatego lub w rzucie guza kulszowego. Mogą pojawiać się u kierowców zawodowych, po endoprotezoplastyce stawu biodrowego, zbyt długim siedzeniu na twardej powierzchni
Objawy to piekący ból oraz drętwienia promieniujące od pośladka przez tylną powierzchnię całej kończyny dolnej.
Leczenie najczęściej polega na fizjoterapii: ćwiczenia, dodatkowo można zastosować miejscowe podanie (najlepiej pod kontrolą USG) sterydu oraz stosować doustnie leki przeciwzapalne.
Zespół kanału stępu (zespół kostki przyśrodkowej)
Jest to zespół bólowy wynikający z ucisku nerwu piszczelowego tylnego na wysokości kostki przyśrodkowej stawu skokowego. Jest dość częstą neuropatią, do której predysponują urazy stawu skokowego, otyłość, obrzęki w przebiegu zmian zapalnych oraz chorób zwyrodnieniowych. Może dotyczyć lekkoatletów po forsownym treningu.
Charakterystyczne dolegliwości polegają na występowaniu bólu oraz drętwienia podeszwowej powierzchni śródstopia i palców, promieniującym w stronę łydki i pięty. Spotyka się skurcze palców, nasilenie dolegliwości podczas chodu i pozycji stojącej, a ich ustępowanie przy unoszeniu kończyny.
W diagnostyce oprócz badania pacjenta pomocne bywa USG lub rezonans magnetyczny.
Początek leczenia polega na odciążeniu kończyny, podawaniu leków przeciwzapalnych, zmniejszających obrzęk, miejscowym ostrzyknięciu sterydami oraz fizjoterapii.
W przypadku braku poprawy należy rozważyć leczenie operacyjne polegające na przecięciu troczka zginaczy.
Neuropatia uciskowa nerwu strzałkowego wspólnego
Zespół ucisku nerwu strzałkowego wspólnego – odchodzącego od nerwu kulszowego w obrębie dołu podkolanowego – jest skutkiem jego ucisku w obrębie głowy kości strzałkowej.
Do zmian predysponuje długotrwała pozycja klęcząca (np. podczas jogi), częste zakładanie nogi na nogę, ciasny opatrunek gipsowy, urazy tej okolicy, zmiany takie jak gangliony, wyrośla kostne.
Dolegliwości charakteryzują się parestezjami, drętwieniem i bólem okolicy bocznej podudzia promieniującym ku dołowi, a w zaawansowanych stanach mogą łączyć się trudnościami unoszenia stopy.
Obok dokładnego badania i wywiadu pomocne są badania obrazowe (USG, RTG). Leczenie rozpoczynamy od próby usunięcia czynnika sprawczego: ciasny gips, wyrośl kostna. Dodatkowo stosowana jest fizjoterapia oraz miejscowe podanie sterydów lub doustne leki przeciwzapalne. Przypadki z uszkodzeniem nerwu strzałkowego wymagają leczenie operacyjne polegające na uwolnieniu nerwu w miejscu ucisku.
Neuralgia Mortona (zespół nerwu podeszwowego wspólnego)
Neuralgia Mortona (nerwiak Mortona) jest wywołana uciskiem na nerwy podeszwowe wspólne, najczęściej pomiędzy II i III lub III i IV kością śródstopia. Często występuje u kobiet po 50. roku życia i może być związana jest noszeniem obuwia na wysokich obcasach z wąskim przodem.
Objawem to silny, piekący ból na wysokości głów kości śródstopia, promieniujący w stronę palców. Nasilenie dolegliwości obserwuje się podczas chodzenia oraz przy badaniu bolesnej okolicy. W diagnostyce pomocnym jest test Muldera – nasilenie objawów przy poprzecznym ściśnięciu stopy oraz badania obrazowe (USG lub NMR) mogące wykazać obecność nerwiaka (tzw. nerwiaka Mortona).
Leczenie rozpoczynamy od zmiany obuwia i stosowania wkładek. Pomocna jest fizjoterapia i miejscowe podanie sterydów. Brak efektów leczenia zachowawczego jest wskazaniem do operacji polegające na odbarczeniu bolesnego nerwu i/lub usunięciu uwidocznionego nerwiaka.
Jak zapobiegać wystąpieniu zespołów bólowych powstającym na podłożu ucisku nerwów kończyny dolnej?
Istnieje kilka sposobów, aby unikać zachorowania:
- Regularne ćwiczenia i rozciąganie – Wzmacnianie mięśni, zwłaszcza mięśni otaczających staw biodrowy, może pomóc w utrzymaniu elastyczności i stabilności tego obszaru.
- Unikanie długotrwałego siedzenia – regularne wstawanie, krótkie spacery, zmiana pozycji siedzącej mogą zmniejszyć ryzyko ucisku na nerw udowy.
- Dbanie o postawę – zachowanie prawidłowej postawy podczas siedzenia, chodzenia czy noszenia ciężarów może zmniejszyć nacisk na staw biodrowy i nerw udowy.
W przypadku jakichkolwiek objawów sugerujących zespół ucisku nerwu w obrębie kończyny dolnej zalecamy konsultację z naszym specjalistą w celu oceny i dalszych zaleceń dotyczących leczenia oraz profilaktyki.
